Εχει δαμάσει η τεχνολογία το τέρας της γραφειοκρατίας ή, καθώς τα ψηφιακά μας συστήματα δημιουργούνται με βάση την υπαρκτή δαιδαλώδη δυσλειτουργική κρατική μηχανή, απλώς το αναπαράγουν, γεννώντας νέα ελαττώματα; Μια ψηφιακή δημόσια διοίκηση κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της συμβατικής, με αλληλοεπικαλύψεις και αντικρουόμενα πληροφοριακά συστήματα.
«Δεν ανασχεδιάζουμε. Ψηφιοποιούμε τις υπάρχουσες διαδικασίες χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τις νέες δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνολογία. Δεν εκμεταλλευόμαστε τα πλεονεκτήματά της, αντίθετα κληρονομούμε τα παλιά μειονεκτήματα» λέει στην «Κ» ο Διομήδης Σπινέλλης, καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Το σωστό θα ήταν πρώτα να μελετήσουμε τις υπάρχουσες διαδικασίες, π.χ. ποια δικαιολογητικά χρειάζονται για να πάρουμε άδεια οδήγησης, πώς θα μπορούσε η διαδικασία ψηφιακά να βελτιωθεί και στη συνέχεια να φτιάξουμε το πληροφοριακό σύστημα».
Σε θέματα ψηφιακής ανάπτυξης, η Ελλάδα, μολονότι έχει κάνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια και υπάρχουν αρκετές ιστορίες επιτυχίας, είναι ακόμη πίσω. Στον δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν το 2017 στην 26η θέση συνολικά, στην 24η στον τομέα των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, ενώ βρίσκεται στην τελευταία θέση μεταξύ 34 χωρών όσον αφορά τα websites του Δημοσίου που είναι φιλικά σε κινητές συσκευές (ποσοστό 9,25%). Πρόσφατα, οι θεσμοί έφεραν στην κορυφή της ατζέντας το ψηφιακό χάσμα μεταξύ Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, και πιέζουν για ηλεκτρονική έκδοση αδειών λειτουργίας νέων επιχειρήσεων, e-ΚΕΠ, e-τιμολόγια, καλύτερη οργάνωση των e-ραντεβού στο ΕΣΥ, ηλεκτρονική έκδοση συντάξεων κ.λπ.
«Μεγάλο κενό»
Τα βασικά προβλήματα είναι «η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού και διαχρονικού οράματος για την ψηφιακή διακυβέρνηση. Υπάρχει ένα μεγάλο κενό ανάμεσα στους στρατηγικούς στόχους που έχουν τεθεί και στην υλοποίηση των συγκεκριμένων δράσεων, που γίνεται άναρχα και ασυντόνιστα» εξηγεί ο κ. Σπινέλλης, ο οποίος εκπόνησε με την ομάδα του (Νίκος Βασιλάκης, Νάνσυ Πουλούδη, Νίκη Τσούμα) έρευνα για λογαριασμό της διαNEOσις, για την κατάσταση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σήμερα στην Ελλάδα.
«Επίσης, ενώ αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολλά ψηφιοποιημένα συστήματα, στον χώρο της φορολογίας, της κοινωνικής ασφάλειας, της στρατολογίας, του ποινικού μητρώου, των δημοτολογίων, αυτά, κατά κανόνα, δεν “μιλάνε” μεταξύ τους. Δεν υπάρχει “αρχιτεκτονική λογισμικού”, φτιάχνουμε απομονωμένες νησίδες χωρίς να έχουμε προβλέψει πώς αυτές θα επικοινωνούν και δεν έχουμε θέσει κοινές αρχές. Ο καθένας φτιάχνει τη δική του “πρίζα”, με αποτέλεσμα η συσκευή να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλον». Και συνεχίζει: «Λειτουργεί, για παράδειγμα, ψηφιακό δημοτολόγιο, άρα θα μπορούσαν οι φορείς που ζητούν π.χ. πιστοποιητικό θανάτου να τραβήξουν την πληροφορία από εκεί αντί να απαιτούν να το φέρει ο πολίτης σαν έγγραφο. Δεν το κάνουν, παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις».
Οπως λέει, «πολλές υπηρεσίες αντιδρούν στη δημιουργία των συστημάτων ή σχεδιάζουν τα ηλεκτρονικά βήματα με βάση την εσωτερική τους δομή, κάτι που δεν βοηθάει, αντίθετα μπερδεύει τον πολίτη. Υπάρχει έλλειψη αισθήματος ευθύνης και αυξημένο αίσθημα ιδιοκτησίας των πληροφοριών. Δεν μοιράζονται τα δεδομένα, η κάθε υπηρεσία θεωρεί ότι οι πληροφορίες τής ανήκουν και δεν τις διαθέτει σε άλλους». Αυτό ίσως πηγάζει από το γεγονός «ότι οι υπηρεσίες δεν συνεργάζονται, δεν διατίθεται ένας χώρος όπου οι υπάλληλοι να μπορούν συναντηθούν και να συζητήσουν. Υπάρχει ο διάσημος νόμος του Κόνγουεϊ, που λέει ότι το πληροφοριακό σύστημα μοιάζει με τον οργανισμό που τον φτιάχνει, αν ο οργανισμός είναι εσωστρεφής, δεν επικοινωνούν μεταξύ τους οι υπηρεσίες, το ίδιο θα συμβεί και με τα πληροφοριακά συστήματα».
Μεγάλο πρόβλημα αποτελούν οι πολύ δύσκολες, ανελαστικές διαδικασίες των προμηθειών («σχεδιάζουμε κάτι το οποίο θα παραδοθεί ύστερα από πέντε χρόνια, όμως τότε θα έχει αλλάξει η τεχνολογία κι αυτό που θα παραδοθεί θα είναι ανεπίκαιρο»), αλλά και η ανύπαρκτη εθνική χρηματοδότηση», λέει ο κ. Σπινέλλης. «Καθώς προχωράει η τεχνολογία τα συστήματα απαρχαιώνονται. Τα έχουμε πάρει με ευρωπαϊκούς πόρους οπότε δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε. Ούτε υπάρχουν πόροι να τα συντηρήσουμε, να τα αναβαθμίσουμε. Είναι ντροπή να μη διαθέτουμε εθνικούς πόρους για την ψηφιακή ανάπτυξη, περιμένουμε να χρηματοδοτήσει τα έργα η Ε.Ε. Ισως τα θεωρούμε πολυτέλεια, όχι βασική προτεραιότητα», σημειώνει ο ίδιος.
Επειτα υπάρχουν τα δομικά προβλήματα της δημόσιας διοίκησης. Οι νόμοι μας είναι πάρα πολλοί, δεν είναι κωδικοποιημένοι, οπότε είναι πολύ δύσκολο να ψηφιοποιηθούν. Υπάρχουν πολλές αρμοδιότητες, εξ αυτού πολύ μεγάλη δυσκολία να φτιαχτούν πληροφοριακά συστήματα.
Οπως το e-παράβολο· υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός παραβόλων που έχουν οριστεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους για διαφορετικούς φορείς με διαφορετικούς νόμους. Μέχρι σήμερα έχουν ενταχθεί –μετ’ εμποδίων– στο σύστημα 3.500 είδη παραβόλων. Επειτα, τα δεδομένα των ακινήτων βρίσκονται αποθηκευμένα σε τουλάχιστον τέσσερα συστήματα, που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους: κτηματολόγιο, περιουσιολόγιο ακινήτων (στοιχεία Ε9), ELENXIS της ΑΑΔΕ, Πόθεν Εσχες της ΓΓΠΣ. Αλλωστε, τα στοιχεία όλων μας υπάρχουν αποθηκευμένα σε δεκάδες διαφορετικά πληροφοριακά συστήματα (έρευνα διαNEOσις).
Ακόμη, «δεν υπάρχει συνέχεια στη δημόσια διοίκηση, κάθε καινούργιος υπουργός έχει τις δικές του ιδέες για το τι πρέπει να γίνει, σταματάει τα παλιά, ξεκινάει καινούργια έργα και τελικά τίποτα δεν τελειώνει», λέει ο κ. Σπινέλλης, συμπληρώνοντας ότι πρόβλημα αποτελεί και το θέμα των προσωπικών δεδομένων. «Συχνά οι κανονισμοί εφαρμόζονται με υπερβολική τυπολατρία, με την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων να γνωμοδοτεί εκ των υστέρων αντί να συνεργάζεται με τις υπηρεσίες για το πώς θα λυθεί το πρόβλημα από την αρχή».
Αρχές του 2019 τα ψηφιακά πτυχία
Η ηλεκτρονική διασταύρωση στοιχείων έχει επιταχύνει θεαματικά τις διαδικασίες στο υπουργείο Παιδείας, π.χ. στις μετεγγραφές των αδελφών, «σύστημα που επικοινωνεί με την ηλεκτρονική ακαδημαϊκή ταυτότητα και με την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων. Το σύστημα για τη χορήγηση στεγαστικού επιδόματος (σ.σ. 1.000 ευρώ ανά φοιτητή) έφερε μια άμεση εξοικονόμηση της τάξεως άνω των 10 εκατ. ευρώ. Εγινε αυτόματη διασταύρωση στοιχείων (εισόδημα, διαμονή φοιτητή μακριά από τον τόπο του), κόπηκαν 15.000 από τις 50.000 αιτήσεις, και από τις 35.000 εγκρίθηκε το 95%. Δώσαμε 34 από 48 εκατ. την προηγούμενη χρονιά» λέει ο Αλέξανδρος Πρινιάς, σύμβουλος Πληροφορικής στο πολιτικό γραφείο του υπουργού Παιδείας.
Αυτή τη στιγμή «ετοιμάζεται ο διαγωνισμός για τα τηλεπικοινωνιακά τέλη, για το πανελλήνιο σχολικό δίκτυο, που συνενώνει τα περίπου 15.000 σχολεία της χώρας, νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, με στόχο την εξοικονόμηση. Μέχρι τώρα η σύνδεση των σχολείων στο Ιντερνετ κόστιζε στο υπ. Παιδείας 7 εκατ. ευρώ τον χρόνο (40 ευρώ για κάθε σχολείο όταν στο σπίτι μας για μια σύνδεση DSL πληρώνουμε 20 με 25 ευρώ) και άλλα τόσα κόστιζε στο υπ. Εσωτερικών μέσω των σχολικών επιτροπών η τηλεφωνική σύνδεση – τα σχολεία δεν είχαν μια κοινή γραμμή για τηλέφωνο και Ιντερνετ. Τώρα θα ενοποιηθούν οι δύο υπηρεσίες και θα επιτευχθούν πιο χαμηλές τιμές, υπολογίζουμε να έχουμε μια εξοικονόμηση της τάξεως των 30 εκατ. σε βάθος πενταετίας».
Επίσης, «στα σκαριά» είναι «τα ψηφιακά πτυχία – θα τρέξουν πιλοτικά αρχές 2019 σε 4-5 ιδρύματα και τον ΔΟΑΤΑΠ. Ανώτατα ιδρύματα και ΔΟΑΤΑΠ θα εισαχθούν σε ένα ενιαίο σύστημα. Κάθε πτυχιούχος θα αποκτά ένα barcode, το οποίο θα επισυνάπτει στο βιογραφικό του, και ο πιθανός εργοδότης θα μπορεί να έχει άμεση επιβεβαίωση αν το πτυχίο είναι γνήσιο· ταυτόχρονα θα ενημερώνεται ο πτυχιούχος για το ποιος εργοδότης είδε το πτυχίο του». Ακόμη, προωθείται «ο Ενιαίος Αριθμός Εκπαίδευσης. Θα βασίζεται πάνω στον ΑΜΚΑ, θα αποδίδεται στο παιδί στο νηπιαγωγείο και θα το ακολουθεί μέχρι το Πανεπιστήμιο, το μεταπτυχιακό, το διδακτορικό, την απασχόληση. Αμεσο όφελος η εξάλειψη των διπλοεγγραφών στα σχολεία», σημειώνει ο κ. Πρινιάς.
Πρόοδος μετ’ εμποδίων και το παράδειγμα της ΗΔΙΚΑ
«Εξαιτίας αυτής της κατάστασης», αναφέρεται στην έρευνα της διαΝΕΟσις, «πολλοί πιστεύουν ότι το ψηφιακό κράτος βρίσκεται περίπου στο μηδέν. Ομως αυτό δεν ισχύει». Τα τελευταία χρόνια έχουν ολοκληρωθεί ή έχουν ξεκινήσει σημαντικά έργα. Το σύστημα Taxis, το ενιαίο Δημοτολόγιο και Ληξιαρχείο, η Διαύγεια, το OpenGov και το OpenData, το Μητρώο Ανθρώπινου Δυναμικού του ελληνικού Δημοσίου, το Κεντρικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων, η «Εργάνη», το «Ηλιος», η ΗΔΙΚΑ, το «Σύζευξις», και πλήθος άλλων. «Κάποια λειτουργούν αποτελεσματικά. Μια πρόοδος υπάρχει», αναφέρεται στην έρευνα της διαNEOσις. Ομως πολλές από τις χιλιάδες δράσεις που εντάχθηκαν σε αυτά τα προγράμματα «είναι μικρές σε κλίμακα, ασύνδετες μεταξύ τους, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους». Από την άλλη, νέες προσεγγίσεις επιχειρούνται και λύσεις βρίσκονται.
«Τα τελευταία χρόνια προσπαθούμε να αποφύγουμε τα μεγάλα ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα και να χρησιμοποιούμε μικρότερα, που επικοινωνούν μεταξύ τους και ανταλλάσσουν δεδομένα», λέει ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ΗΔΙΚΑ Αναστάσιος Τάγαρης.
«Παλιά, το κάθε σύστημα συγκέντρωνε όλα τα δεδομένα μαζί για να τα επεξεργαστεί, κι αυτό δημιουργούσε μεγάλους όγκους πληροφοριών, μεγάλα συστήματα, μεγάλα κόστη. Με πιο μικρά συστήματα και ανταλλάσσοντας πληροφορίες, έχουμε καταφέρει να κινούμαστε πιο γρήγορα, να μην ξαναφτιάχνουμε μια λειτουργία που υπάρχει από την αρχή. Γενικά έχουμε προχωρήσει πολύ στον κομμάτι της διασταύρωσης στοιχείων, ζητάμε όλο και λιγότερη πληροφορία από τον πολίτη, φέρνουμε προσυμπληρωμένα τα στοιχεία, ώστε να γίνει έπειτα η όποια διόρθωση ή προσθήκη. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν σε ηλεκτρονική μορφή δικαστικές αποφάσεις, αν ένα ζευγάρι είναι χωρισμένο, δεν μπορούμε να βρούμε ηλεκτρονικά ποιος από τους δύο δικαιούται το επίδομα για το παιδί», συμπληρώνει ο ίδιος.
Τα προβλήματα
Ο κ. Τάγαρης πιστεύει ότι η πρόοδος που έχει γίνει «δεν αντανακλάται στους διεθνείς δείκτες, γιατί δεν δίνουμε στοιχεία, δεν επικοινωνούμε τη δουλειά που έχει γίνει. Δεν έχει συμπεριληφθεί, π.χ. η ταχύτατη διεκπεραίωση αιτήσεων. Οταν δόθηκε πέρυσι το κοινωνικό μέρισμα εξυπηρετούνταν 50.000 αιτήσεις την ώρα, γίνονταν διασταυρώσεις στοιχείων και υπήρχε άμεση απάντηση για το ποιος δικαιούτο το επίδομα. Επίσης, το σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης ΗΔΙΚΑ δεν υπάρχει πουθενά αλλού στην Ευρώπη, τώρα το δημιουργούν».
Δύο είναι τα κύρια προβλήματα κατά τον κ. Τάγαρη, η έλλειψη ευελιξίας στις διαδικασίες ανάθεσης έργων και το γερασμένο προσωπικό. «Θα πρέπει να περάσουν έξι μήνες για να ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός. Μπορούμε να κάνουμε απευθείας ανάθεση για ποσά μέχρι 20.000 ευρώ, όμως αν μετά τρεις μήνες χρειαστούμε νέα ανάθεση για παρόμοιο αντικείμενο, θα θεωρηθεί κατάτμηση. Ο νόμος από τη μια προσπαθεί να προστατεύσει από την αυθαιρεσία, από την άλλη εισάγει εμπόδια στην ευελιξία για τη διαχείριση μικρών ποσών». Επειτα, καθώς η τεχνολογία αναπτύσσεται ραγδαία, «πρέπει να υπάρχει ευελιξία ώστε να προσλαμβάνονται κατά διαστήματα 3ετίας ή 5ετίας νέοι άνθρωποι που να μπορούν να αναπτύσσουν εφαρμογές, να παρακολουθούν τις εξελίξεις».
Αυτή τη στιγμή είναι υπό επεξεργασία πολλά έργα, ο ιατρικός φάκελος του πολίτη, το Εθνικό Κτηματολόγιο, η ενοποίηση των μητρώων του Δημοσίου, το σύστημα CRMS (σε αντικατάσταση της πύλης ΕΡΜΗΣ που δεν λειτούργησε αποτελεσματικά), ενώ σε πλήρη εφαρμογή είναι, στο υπουργείο Εσωτερικών, το σύστημα ηλεκτρονικής διαχείρισης εγγράφων ΙΡΙΔΑ, το οποίο δημιουργήθηκε στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας και έχει υιοθετηθεί από πολλούς φορείς.